اقتصاد ایران بعد از لغو تحریم

تحریم های غرب به خصوص آمریکا از ابتدای انقلاب متوجه ایران بوده است و خصومت و دشمنی آن ها قدمتی طولانی دارد.به ندرت فرد آگاهی را می توان یافت  که مدعی باشد که خصومت غرب با ایران فقط برسر مسأله ی هسته ای است.پس نباید همه ی اقتصاد را معطل نتیجه ی احتمالی مذاکرات گذاشت که متأسفانه این اتفاق افتاده است و اقتصاد ایران در حالت سکون قرار دارد و بازار ها قفل شده و همه ی مردم در انتظار نتیجه ی مذاکرات نشسته اند.اما در ابتدا باید دید که همه ی مشکلات اقتصاد ایران مربوط به تحریم هاست؟  مشکلات کنونی اقتصاد ایران به سه علت است:

1.     سیاست گذاری غلط دولت مردان:همانند حاکم نبودن روحیه شایسته سالاری در انتخاب مدیران اقتصادی که با تصمیمات و اظهار نظر های  غلط و نابجای خود مشکل ساز می شوند،غلبه نگاه حزبی و جناحی بر تصمیمات اقتصادی،عدم جدیّت در کاهش وابستگی به نفت که از ابتدای انقلاب تنها در شعارهای انتخاباتی مورد توجه قرار گرفته است و هیچ دولتی به آن عملی نکرده و اکنون نقطه ی ضعف ایران به شمار می رود،عدم جدیّت برای وصول مالیات از مؤدیان مالیاتی و اصلاح نظام مالیاتی تا جایگذین مناسب درآمد های نفتی دولت باشد،غلبه نفع شخصی بر تصمیمات مسئولان اقتصادی،توزیع نامناسب ثروت و ... .

2.     رفتار نامناسب اقتصادی مردم : استفاده ی نامناسب از منابع (آب،برق،بنزین و ...)،عدم توجه به لزوم کار در اجتماع که مبنای درآمد است و ضرورت تولید به  جای واسطه گری،عدم توجه به کیفیت کار و محصولات،رفتار نامناسب در هنگام بروز نوسانات اقتصادی و ... .

3.     عوامل خارجی : ایجاد شوک های اقتصادی ،تحریم های نفتی و بانکی ، کارشکنی های اقتصادی و ... .

 بنا بر جدول زیر ،بعضی از متغیر ها به تحریم  ارتباطی ندارند،بعضی تأثیرات کمی می پذیرند و بعضی هم تاثیرات مثبت دارند.

+/-	اثر  لغو تحریم ها	+/-	اثر تحریم ها	وضعیت کشور	مشکل	ردیف
مثبت	حدودا 2 درصد نرخ بیکاری کاهش می‌یابد	منفی	حداکثر، 2 درصد نرخ بیکاریِ چند سال اخیر ناشی از تحریمهاست	متوسط نرخ بیکاری در 20 سال اخیر 5/12 درصد	بیکاری	1
بی‌اثر	تاثیری نداشته است	بی‌اثر	تاثیری نداشته است	800 ساعت در سال معادل یک سوم ژاپن با 2400 ساعت در سال	پایین بودن کار مفید	2
منفی	سبب افزایش وابستگی به نفت می‌شود	مثبت	می‌تواند موجب کاهش وابستگی به نفت ‌شود	وابستگی حدودا نیمی از درآمد دولت به نفت	وابستگی دولت به درآمد نفتی	3
مثبت	سبب افزایش محسوس درآمد دولت می‌شود	منفی	سبب کاهش محسوس درآمد دولت شده است	کاهش درآمد نفتی دولت	پایین آمدن درآمد دولت	4
بی‌اثر	تاثیری در کاهش دلالهای داخلی ندارد	بی‌اثر	تاثیری در افزایش دلالهای داخلی نداشته	زیاد بودن دلال‌ها و افزایش قیمت برای مصرف کننده	نظام توزیع نامناسب	5
منفی	چون نرخ ارز تغییر زیادی نخواهد کرد قاچاق نیز تغییری نخواهد کرد	مثبت	سبب افزایش  قیمت ارز و در نتیجه کاهش مقدار قاچاق کالا شده است	سالانه 20 میلیارد دلار کالا قاچاق می‌شود	قاچاق کالا	6
منفی	با افزایش درآمد نفتی انگیزه دولت در مبارزه با فراریان مالیاتی کاهش می‌یابد	مثبت	کاهش درآمد نفتی موجب تشویق دولت به مبارزه با فراریان مالیاتی می‌شود	حدوداً 15 میلیارد دلار در سال	فرار مالیاتی	7
مثبت	حدودا یک سوم تورم چند سال اخیر ناشی از تحریمهاست	منفی	حدودا یک سوم تورم چند سال اخیر ناشی از تحریم­هاست	میانگین نرخ تورم پس از انقلاب 20%	تورم	8
منفی	کاهش انگیزه در دولت و مردم برای صرفه جویی	مثبت	ایجاد انگیزه در دولت و مردم برای صرفه جویی	مصرف آب، برق و گاز چند برابر استاندارد جهانی است	مصرف بی رویه	9
منفی	کاهش انگیزه برای مبارزه با فساد	مثبت	افزایش انگیزه برای مبارزه با فساد	وجود فساد در لایه‌های میانی و پایینی حکومت	فساد اقتصادی	10
مثبت	سبب افزایش رشد اقتصادی می‌شود	منفی	موجب کاهش رشد اقتصادی شده است	پایین بودن رشد اقتصادی	رشد اقتصادی	11

 

حال یک توافق خوب را در نظر می گیریم.

در صورتی که دوران پس از لغو تحریم مدیریت نشود می تواند می تواند ضررسنگینی به اقتصاد کشور وارد کند.می توان نتایج لغو تحریم را به صورت خلاصه در موارد زیر دانست:

افزایش صادرات نفت خام  ، ورود کالا های خارجی به کشور ، افزایش قیمت املاک و زمین و مسکن در داخل(بیماری هلندی)، حضور مجدد شرکت های نفتی خارجی به کشور و کاهش تورم در بعضی از بخش ها و افزایش آن در بخش های دیگر  که نتیجه ی این موارد تضعیف تولید ملی و وابستگی هر چه بیشتر به کشور های خارجی است.

با رفع تحریم ها بنا بر گفته های وزیر اقتصاد باید انتظار سیل سرمایه گذاری خارجی  را داشته باشیم.البته این مسأله جای بحث دارد؛ ابتدا باید دید که سخنان وزیر اقتصاد- به عنوان بالاترین مقام اقتصادی در کشور –که اقتصاد ایران را به بعد از مذاکرات گره می زند و باعث سکون و بی تحرکی بیشتر می شود درست است؟(با توجه به این مسأله که خصومت غرب با ایران محدود به مسأله هسته ای نیست بلکه متوجه آرمان های ج.ا.ایران است و به نظر نمی رسد با چند جلسه صحبت و قدم زدن در هوای ابری و لبخند به یکدیگر حل بشود) اما در صورت درست بودن این فرضیه تکلیف تولید داخل چه می شود ؟ واضح است که به دلیل دوری تولیدکنندگان از تکنولوژی روز و کم کاری دولت و تولیدکنندگان  کیفیت محصول ایرانی از نمونه ی خارجی در اکثر موارد کمتر است.حال با برقراری بازار آزاد شکست تولیدکننده ی داخلی امری حتمی است.

البته باید این را در نظر گرفت که که با برداشته شدن تحریم ها درآمد دولت افزایش می یابد و دولت می تواند پروژه های نیمه تمام را به اتمام برساند. علاوه برآن سطح رفاهی مردم نیز حداقل در کوتاه مدت افزایش می یابد .هر چند در اقتصاد مقاومتی هم می توان به این اهداف رسید.

بی برنامگی دولت از عدم ارائه راهکار مناسب مشخص است  که این مسأله نگرانی هایی را نیز به وجود آورده .دولت باید برای دوران مهم و طلایی پس از لغو احتکالی تحریم ها برنامه داشت باشد وگرنه کشور دچار زیان می شود.برای مثال مانند کاری که  وزارت نیرو در زمینه ی ساخت نیروگاه  طی سال های گذشته انجام داد تکنولوژی را دریافت کند تا کشور از خارج بی نیاز شود.دولت باید با شرکت های بزرگ و صاحب تکنولوژی قرارداد ببندد و تکنولوژی را از آن ها دریافت کند.و یا در زمینه ی نفتی باید برای ورود دوباره به عرصه بین الملل  و کنار زدن رقبا برنامه داشت.و درآمد حاصل از فروش نفت را در راه  اصلاح ساختار های اقتصادی و زیر بنایی و صنایع  پایین دست و... هزینه کند.در کل به نظر نمی رسد که لغو تحریم ها در وضع اقتصادی ایران دگرگونی ایجاد کند ،وزیر اقتصاد نیز به این نکته در روز های اخیر اشاره کرده است. مگر درصورتی که ابتدا اقتصاد مقاومتی در کشور اجرا شود که بر مبنای اصلاح نظام اقتصادی و تقویت تولید داخل و ایمن کردن از شوک ها ی خارجی است اجرا شود.در این صورت لغو تحریم ها به مثابه ی دنده ی کمکی عمل می کند.

نباید تأثیر لغو تحریم ها را در وضع کنونی و با فرض یک توافق خوب بیش از 20% الی30% دانست.

حل مشکلات اقتصادی را باید در داخل کشور جستجو کرد نه در ژنو و لوزان و نه در دست دشمن قسم خورده کشور. به نظر می رسد کلید رفع مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم در اقتصاد مقاومتی باشد.